Παρασκευή 28 Οκτωβρίου 2011

Στερέψανε τα όχι, στέρεψαν και τα ναι;

Διάβασα σήμερα ξανά την ομιλία του Γιώργου Σεφέρη στην απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας το Δεκέμβρη του 1963. Ο Έλληνας ποιητής βραβεύτηκε και στην ομιλία του είπε τόσα ωραία, βαθιά κι ουσιαστικά πράγματα για τη χώρα μας, για τους ανθρώπους της, που συγκινείσαι, νιώθεις το μεγαλείο του πνεύματος και της ψυχής ενός ανθρώπου και μένεις έκθαμβος να αναλογίζεσαι. Μέχρι τη στιγμή που συνειδητοποιείς ότι σχεδόν 50 χρόνια μετά τα ίδια ζητούμενα έχουμε κι αλλαγή δεν υπάρχει.
Ο Σεφέρης, ένας ποιητής με μια βαθιά ψυχή, ο άνθρωπος που έγραψε το "όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει", ύμνησε όσο λίγοι αυτή τη χώρα και μίλησε αληθινά για τον κόσμο και την πραγματική δύναμη μέσα σ' αυτόν: τον άνθρωπο.
Η δικαιοσύνη λέει είναι ποτισμένη στην ελληνική ψυχή τόσο που έγινε πια κανόνας του φυσικού κόσμου. Μίλησε για την ήττα και την διάλυση όταν αδικούμε και κατέληξε πως χρειαζόμαστε τους άλλους, όλοι μας, πρέπει να ψάξουμε να τους βρούμε όπου κι αν είναι αυτή είναι η μόνη δύναμη.
Αυτή τη μέρα που γιορτάζουμε ως έθνος το ΌΧΙ που είπε ο (δικτάτορας, ας μην το ξεχνάμε μες στη χαρά για τη μέρα, ήταν δικτάτορας) Ιωάννης Μεταξάς -ο λαός βέβαια είπε το όχι για να είμαστε και σωστοί, όχι μόνο ένας άνθρωπος- νομίζω ότι τα λόγια του αείμνηστου ποιητή μας είναι πιο επίκαιρα και αναγκαία από ποτέ.
Μετά το περίφημο "κούρεμα" μουδιασμένοι είμαστε, όχι δεν είναι για να πέσουμε να πλαντάξουμε στα πατώματα, όχι, έχουν γίνει μέσα στην χώρα μας, στην ίδια μας τη ζωή πολύ πιο οδυνηρά και τραγικά πράγματα για να μας καταβάλουν, όχι αυτό. Ούτε να πετάμε απ' τη χαρά μας, γιατί δεν σωθήκαμε, απλώς παράταση ζωής και μια ευκαιρία να αποδείξουμε ότι μπορούμε να καταφέρουμε να υπάρξουμε χωρίς απατεωνιές, χωρίς ένα σαθρό πολιτικό σύστημα, χωρίς εκμετάλλευση και κοροϊδία, χωρίς τον εξευτελισμό της ύπαρξής μας. Ήρθε η ώρα να ενηλικιωθούμε και να πούμε ότι ένας τεράστιος φαύλος κύκλος έκλεισε κι ήρθε η ώρα να χτίσουμε την εμπιστοσύνη, τη δικαιοσύνη, την κοινωνία και την πολιτική απ' την αρχή, όχι με τα ήδη υπάρχοντα υλικά, αλλά με καινούργια, τα παλιά ήταν ελαττωματικά και χωρίς εγγύηση βλέπετε.
Θα μας επιτηρούν για αρκετά χρόνια ακόμη, εκτός αν δείξουμε καλή διαγωγή και τους αποπληρώσουμε νωρίτερα. Ωραία, λοιπόν, ας κερδίσουν την εμπιστοσύνη μας, ας αποδείξουν ότι μπορούν να είναι έντιμοι και με κοινωνικές ευαισθησίες, ας μην διαλύσουν τον λαό με τα συνεχόμενα μέτρα και ας φανούν για πρώτη φορά αντάξιοι των προσδοκιών και των συνθηκών. Τη μόνη ιστορία που θα μπορούσαν να αφήσουν είναι για την αναλγησία, την αδράνεια και τη σκληρότητά τους.

Όσο για τις παρελάσεις που δεν έγιναν με τον συνηθισμένο τρόπο και κυρίως για την παρέλαση στη Θεσσαλονίκη όπου ο Κάρολος Παπούλιας έφυγε προσβεβλημένος, γιατί τον είπαν προδότη να του υπενθυμίσουμε ότι είναι Πρόεδρος μιας δημοκρατίας που πια μόνο κατ' ευφημισμόν χρησιμοποιεί αυτόν το χαρακτηρισμό. Ένας Πρόεδρος Δημοκρατίας φροντίζει να διαφυλάσσει την Δημοκρατία. Λυπάμαι που το λέω, αλλά κυρίως που είναι αλήθεια, αλλά ο ο κ. Παπούλιας δεν μπόρεσε να τη διαφυλάξει κι αυτό είναι άσχετο με τον αγώνα του κατά των Γερμανών το 1940, γι' αυτό συγχαρητήρια, αλλά το '40 είναι 71 χρόνια μακριά από το σήμερα...
Ας θυμηθούμε μαζί λοιπόν την ομιλία του Γ. Σεφέρη εκείνο το Δεκέμβρη του 1963 στην Στοκχόλμη κι ας μάθουμε ποια είναι η ουσία από τα λόγια του λέγοντας ένα μεγάλο ναι σ' αυτή:

"Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μία αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία, έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μία γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να- ἐκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγνώμη ποὺ ζητώ πρώτα -πρώτα από τον εαυτό μου.
Ανήκω σε μία χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά, κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη μὲ τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες.
Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «... θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε ...». Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος. Είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ᾿ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα - και τί θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μία πράξη εμπιστοσύνης - κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.
Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις τής σύγχρονης ἐπιστήμης και στη λογοτεχνία. Παρατήρησαν πως ανάμεσα σ᾿ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δὲ μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν᾿ ακούσει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή η φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει που να ῾βρει καταφύγιο, απαρνημένη, έχει τὸ ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι᾿ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν᾿ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα πράγματα, που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς, που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ τον Σέλεϊ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να ἐξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.
Σ᾿ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν᾿ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.
Όταν στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ὁ άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα."

Χρόνια μας πολλά, καλά, αξιοπρεπή κι ελεύθερα!