Μια ταινία κινουμένων σχεδίων μπορεί να σε κάνει να συγκινηθείς, αυτό το γνώριζα ήδη, αλλά μια ασπρόμαυρη ταινία κινουμένων σχεδίων αυτοβιογραφική δεν περίμενα να δω και να με κάνει να προβληματιστώ, να θυμώσω, να απορήσω, να θαυμάσω και στο τέλος να αναρωτηθώ γιατί δεν την είχα δει νωρίτερα.
Αναφέρομαι στην ταινία Περσέπολις (2007) της Μαρζάν Σατραπί. Την πέτυχα τυχαία την περασμένη Κυριακή στην ΕΤ1, μόλις είχα τελειώσει τα Γαλλικά μου κι άνοιξα την τηλεόραση. Βλέπω ξαφνικά μια ασπρόμαυρη εικόνα με μορφές ντυμένες από πάνω μέχρι κάτω μαύρα ρούχα και μαντίλες και να ακούγονται Γαλλικά. Λέω ώπα, εδώ πρέπει να κάτσω να δω περί τίνος πρόκειται.
Εξαιρετική ταινία, αναφέρομαι κυρίως στην ιστορία, δεν είμαι ειδικός στα κινούμενα σχέδια και ήταν αρκετά σκοτεινή ταινία, θεώρησα όμως ότι λόγω θέματος ήταν απόλυτα ταιριαστό όλο αυτό. Η ιστορία της Μαρζάν Σατραπί ήταν συγκλονιστική, μια Ιρανή που ζει την επανάσταση στη χώρα της κι αντί να πάνε ένα βήμα μπροστά γυρίζουν πολλά πίσω. Βρίσκεται στο Παρίσι με την οικογένειά της, μετά σπουδάζει στο Βέλγιο, ζει για δύο μήνες στους δρόμους και κάποια στιγμή αποφασίζει να γυρίσει στο Ιράν, συγκεκριμένα στην Τεχεράνη. Εκεί περνά μια μακρά περίοδο κατάθλιψης που την οδηγεί στο γραφείο ενός ψυχιάτρου ο οποίος με εξαιρετική ευκολία της συνταγογραφεί αντικαταθλιπτικά λέγοντάς της πως θα την ξανακάνουν χαρούμενη. Αντ' αυτού την καθιστούν "ζόμπι" και φτάνει στο σημείο να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει. Είναι η στιγμή που αποφασίζει ότι πρέπει να ζήσει, ΠΡΕΠΕΙ να ζήσει.
Δίνει εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο στη σχολή Καλών Τεχνών, περνάει και ξεκινάει τη φοιτητική ζωή της. Στο Ιράν όμως τα πράγματα για όλους και ιδιαίτερα τις γυναίκες είναι πολύ δύσκολα. Το μοντέλο που έχουν στο μάθημα ανατομίας για να το σχεδιάσουν είναι ντυμένο με τσαντόρ και αυτά τα πάρα πολύ φαρδιά μακριά φορέματα, το μόνο που βλέπουν είναι η μύτη, από όποια γωνία και να δουν βλέπουν ένα κωνικό πράγμα, καμιά διαφορά. Άντρες και γυναίκες φοιτητές δεν βρίσκονται στον ίδιο χώρο και είναι χωρισμένοι στη μεριά των γυναικών και στη μεριά των αντρών. Η διοίκηση του Πανεπιστημίου καλεί τους φοιτητές στο αμφιθέατρο για να ανακοινώσει πως οι φοιτήτριες υποχρεούνται να φορούν πιο μακριές μαντήλες -ώστε μετά βίας να βλέπουν- και ακόμη πιο φαρδιά ρούχα.
Η Μαρζάν παίρνει το λόγο για να ρωτήσει πώς θα μπορέσει να σχεδιάσει άνετα όταν φοράει μια ακόμη πιο μακριά μαντήλα που θα δυσκολεύει τη δουλειά της και πώς θεωρείται προκλητικό το να φορά μια γυναίκα παντελόνι. Δηλαδή οι άντρες προκαλούνται, ενώ οι γυναίκες όχι; Κανείς φυσικά δεν της απαντά.
Μια από τις επόμενες μέρες τρέχει να προλάβει το λεωφορείο για τη σχολή το οποίο είναι μπροστά της. Ακούγεται από μεγάφωνο μια φωνή να λέει: η κοπέλα με την τσάντα να σταματήσει να τρέχει. Εκείνη ξαφνιάζεται, απορεί, αλλά συνεχίζει, τότε η φωνή δυναμώνει, τώρα απαιτεί να σταματήσει να τρέχει και ακούγεται σειρήνα. Ένα περιπολικό την έχει φτάσει και τη ρωτάει γιατί τρέχει, εκείνη απαντά πως έχει μάθημα και έχει ήδη αργήσει. Ο αστυνομικός την κοιτά και λέει εντάξει, αλλά μην τρέχεις. Τον ρωτά γιατί για να λάβει την απάντηση "όταν τρέχεις τα οπίσθιά σου κινούνται χυδαία". Η Μαρζάν θυμώνει, του λέει "ε, τότε σταμάτα να κοιτάς τα οπίσθιά μου!" και συνεχίζει να τρέχει.
Λίγο αργότερα γνωρίζει έναν νεαρό φοιτητή, ερωτεύονται, βγαίνουν για φαγητό και ένα βράδυ που γυρίζουν με το αυτοκίνητο δίπλα τους εμφανίζεται ένα περιπολικό, τους σταματά και βλέπουμε να έχουν συλλάβει τη νεαρή κοπέλα και να την ανακρίνουν για το είδος της σχέσης που έχει με τον νεαρό. Της ανακοινώνουν πως θα ενημερώσουν την οικογένειά της και είτε θα πληρώσουν το πρόστιμο είτε θα την τιμωρήσουν με μαστίγωμα!!! Ο πατέρας της πληρώνει το πρόστιμο και μαζί με το νεαρό αποφασίζουν να παντρευτούν για να μην είναι αναγκασμένοι να βλέπονται μόνο σε κλειστούς χώρους σαν κυνηγημένοι. Είναι μόλις 21 χρόνων.
Δεν αναφέρθηκα στη ζωή της στην Ευρώπη πριν τον επαναπατρισμό, στις σχέσεις της εκεί, στο ρατσισμό και την προκατάληψη, γιατί λίγο-πολύ αυτά και τα ξέρουμε και μπορούμε να τα φανταστούμε. Η ζωή στο Ιράν όμως είναι μια τρομακτική πραγματικότητα που κανένας δυτικός του 20ου και 21ου αιώνα δεν μπορεί να διανοηθεί.
Το συγκλονιστικό είναι πως αυτή η κοπέλα είχε μια εκπληκτική οικογένεια με εντελώς φρέσκες και φιλελεύθερες ιδέες. Έναν πατέρα που τη στήριζε, την αγαπούσε, δεν την έκρινε και ήθελε να είναι ανεξάρτητη, ελεύθερη κι ευτυχισμένη, να ζει τη ζωή της όπως επιθυμούσε, να απολαμβάνει τους έρωτές της, να πραγματοποιεί τα όνειρά της. Η μητέρα της τη μέρα που παντρευόταν έκλαιγε, όχι από χαρά, αλλά από λύπη, αρνιόταν να δεχτεί πως το παιδί της θα παντρευόταν στα 21 της μόλις χρόνια και θα φυλακιζόταν οικειοθελώς σε ένα γάμο, σε μια χώρα, σε έναν πνιγηρό τρόπο ζωής. Η στιγμή που της λέει κλαίγοντας "εγώ σε μεγάλωσα για να είσαι ανεξάρτητη, ελεύθερη, να σπουδάσεις, να δουλέψεις, να ζήσεις τη ζωή σου όπως θες μακριά από το Ιράν" είναι σπαραξικάρδια, όπως και όταν τελικά φεύγει οριστικά από το Ιράν και στο αεροδρόμιο της λέει "σου απαγορεύω να ξαναγυρίσεις, η ζωή σου είναι εκεί".
Η γιαγιά της μια υπέροχη μορφή, μια γυναίκα με ένα διαζύγιο, έναν δεύτερο σύζυγο που λάτρευε και ήταν επαναστάτης, καθώς πήγε για πολλά χρόνια φυλακή προσπαθώντας να υπερασπιστεί τα δικαιώματα αθώων ανθρώπων, ελπίζοντας σε ένα ελεύθερο και δημοκρατικό Ιράν. Ένα πράγμα θεωρούσε σημαντικό δίδαγμα για την εγγονή της: ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ. Ό,τι κι αν κάνει στη ζωή της να το κάνει με ακεραιότητα. Κάποια στιγμή η Μαρζάν ξέχασε να βγάλει τη μπούργκα μόλις μπήκε στο σπίτι και της είπε αυστηρά: όταν μπαίνεις στο σπίτι αυτό θα το βγάζεις, δεν πρέπει να το συνηθίσεις και να ξεχνάς πως το φοράς, δεν πρέπει να γίνει ένα μ' εσένα. Όταν της ανακοίνωσε καταβεβλημένη ότι μάλλον θα χωρίσει, εκείνη γέλασε ανακουφισμένη και της είπε "αυτό είναι όλο; Και νόμιζα πως πέθανε κανείς! Ο πρώτος γάμος είναι η πρόβα για τον δεύτερο, το σωστό."
Αυτά είναι μόνο το ελάχιστο από το περιεχόμενο αυτής της ταινίας. Δικαιωματικά κέρδισε βραβεία, ένα εξ αυτών στο Φεστιβάλ των Καννών παρ' όλο που η ιρανική κυβέρνηση διεμήνυσε στη Γαλλική πρεσβεία στην Τεχεράνη πως πρέπει να αποσυρθεί γιατί προσβάλλει τη χώρα τους.
Ευτυχώς που ακόμη -τουλάχιστον κάποιες φορές- η τέχνη κι η αλήθεια δεν φιμώνονται...
Αν δεν την έχετε δει, ήρθε η στιγμή να το κάνετε. Αυτή η ταινία δείχνει δύο κόσμους, τον δυτικό και τον ανατολικό, με έναν άνθρωπο που και στους δύο νιώθει ξένος, την κάνουν να νιώθει ξένη, παρείσακτη.
Σας θυμίζει κάτι αυτό τώρα τελευταία;
Μια ταινία για τον άνθρωπο που ξεπερνά στερεότυπα και προκαταλήψεις λαών κι είναι απλώς ένας άνθρωπος που ψάχνει εύφορο έδαφος ν΄απλώσει ρίζες και ν' ανθίσει...
Εξαιρετική ταινία, αναφέρομαι κυρίως στην ιστορία, δεν είμαι ειδικός στα κινούμενα σχέδια και ήταν αρκετά σκοτεινή ταινία, θεώρησα όμως ότι λόγω θέματος ήταν απόλυτα ταιριαστό όλο αυτό. Η ιστορία της Μαρζάν Σατραπί ήταν συγκλονιστική, μια Ιρανή που ζει την επανάσταση στη χώρα της κι αντί να πάνε ένα βήμα μπροστά γυρίζουν πολλά πίσω. Βρίσκεται στο Παρίσι με την οικογένειά της, μετά σπουδάζει στο Βέλγιο, ζει για δύο μήνες στους δρόμους και κάποια στιγμή αποφασίζει να γυρίσει στο Ιράν, συγκεκριμένα στην Τεχεράνη. Εκεί περνά μια μακρά περίοδο κατάθλιψης που την οδηγεί στο γραφείο ενός ψυχιάτρου ο οποίος με εξαιρετική ευκολία της συνταγογραφεί αντικαταθλιπτικά λέγοντάς της πως θα την ξανακάνουν χαρούμενη. Αντ' αυτού την καθιστούν "ζόμπι" και φτάνει στο σημείο να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει. Είναι η στιγμή που αποφασίζει ότι πρέπει να ζήσει, ΠΡΕΠΕΙ να ζήσει.
Δίνει εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο στη σχολή Καλών Τεχνών, περνάει και ξεκινάει τη φοιτητική ζωή της. Στο Ιράν όμως τα πράγματα για όλους και ιδιαίτερα τις γυναίκες είναι πολύ δύσκολα. Το μοντέλο που έχουν στο μάθημα ανατομίας για να το σχεδιάσουν είναι ντυμένο με τσαντόρ και αυτά τα πάρα πολύ φαρδιά μακριά φορέματα, το μόνο που βλέπουν είναι η μύτη, από όποια γωνία και να δουν βλέπουν ένα κωνικό πράγμα, καμιά διαφορά. Άντρες και γυναίκες φοιτητές δεν βρίσκονται στον ίδιο χώρο και είναι χωρισμένοι στη μεριά των γυναικών και στη μεριά των αντρών. Η διοίκηση του Πανεπιστημίου καλεί τους φοιτητές στο αμφιθέατρο για να ανακοινώσει πως οι φοιτήτριες υποχρεούνται να φορούν πιο μακριές μαντήλες -ώστε μετά βίας να βλέπουν- και ακόμη πιο φαρδιά ρούχα.
Η Μαρζάν παίρνει το λόγο για να ρωτήσει πώς θα μπορέσει να σχεδιάσει άνετα όταν φοράει μια ακόμη πιο μακριά μαντήλα που θα δυσκολεύει τη δουλειά της και πώς θεωρείται προκλητικό το να φορά μια γυναίκα παντελόνι. Δηλαδή οι άντρες προκαλούνται, ενώ οι γυναίκες όχι; Κανείς φυσικά δεν της απαντά.
Μια από τις επόμενες μέρες τρέχει να προλάβει το λεωφορείο για τη σχολή το οποίο είναι μπροστά της. Ακούγεται από μεγάφωνο μια φωνή να λέει: η κοπέλα με την τσάντα να σταματήσει να τρέχει. Εκείνη ξαφνιάζεται, απορεί, αλλά συνεχίζει, τότε η φωνή δυναμώνει, τώρα απαιτεί να σταματήσει να τρέχει και ακούγεται σειρήνα. Ένα περιπολικό την έχει φτάσει και τη ρωτάει γιατί τρέχει, εκείνη απαντά πως έχει μάθημα και έχει ήδη αργήσει. Ο αστυνομικός την κοιτά και λέει εντάξει, αλλά μην τρέχεις. Τον ρωτά γιατί για να λάβει την απάντηση "όταν τρέχεις τα οπίσθιά σου κινούνται χυδαία". Η Μαρζάν θυμώνει, του λέει "ε, τότε σταμάτα να κοιτάς τα οπίσθιά μου!" και συνεχίζει να τρέχει.
Λίγο αργότερα γνωρίζει έναν νεαρό φοιτητή, ερωτεύονται, βγαίνουν για φαγητό και ένα βράδυ που γυρίζουν με το αυτοκίνητο δίπλα τους εμφανίζεται ένα περιπολικό, τους σταματά και βλέπουμε να έχουν συλλάβει τη νεαρή κοπέλα και να την ανακρίνουν για το είδος της σχέσης που έχει με τον νεαρό. Της ανακοινώνουν πως θα ενημερώσουν την οικογένειά της και είτε θα πληρώσουν το πρόστιμο είτε θα την τιμωρήσουν με μαστίγωμα!!! Ο πατέρας της πληρώνει το πρόστιμο και μαζί με το νεαρό αποφασίζουν να παντρευτούν για να μην είναι αναγκασμένοι να βλέπονται μόνο σε κλειστούς χώρους σαν κυνηγημένοι. Είναι μόλις 21 χρόνων.
Δεν αναφέρθηκα στη ζωή της στην Ευρώπη πριν τον επαναπατρισμό, στις σχέσεις της εκεί, στο ρατσισμό και την προκατάληψη, γιατί λίγο-πολύ αυτά και τα ξέρουμε και μπορούμε να τα φανταστούμε. Η ζωή στο Ιράν όμως είναι μια τρομακτική πραγματικότητα που κανένας δυτικός του 20ου και 21ου αιώνα δεν μπορεί να διανοηθεί.
 |
| Marjane Satrapi |
Η γιαγιά της μια υπέροχη μορφή, μια γυναίκα με ένα διαζύγιο, έναν δεύτερο σύζυγο που λάτρευε και ήταν επαναστάτης, καθώς πήγε για πολλά χρόνια φυλακή προσπαθώντας να υπερασπιστεί τα δικαιώματα αθώων ανθρώπων, ελπίζοντας σε ένα ελεύθερο και δημοκρατικό Ιράν. Ένα πράγμα θεωρούσε σημαντικό δίδαγμα για την εγγονή της: ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ. Ό,τι κι αν κάνει στη ζωή της να το κάνει με ακεραιότητα. Κάποια στιγμή η Μαρζάν ξέχασε να βγάλει τη μπούργκα μόλις μπήκε στο σπίτι και της είπε αυστηρά: όταν μπαίνεις στο σπίτι αυτό θα το βγάζεις, δεν πρέπει να το συνηθίσεις και να ξεχνάς πως το φοράς, δεν πρέπει να γίνει ένα μ' εσένα. Όταν της ανακοίνωσε καταβεβλημένη ότι μάλλον θα χωρίσει, εκείνη γέλασε ανακουφισμένη και της είπε "αυτό είναι όλο; Και νόμιζα πως πέθανε κανείς! Ο πρώτος γάμος είναι η πρόβα για τον δεύτερο, το σωστό."
Αυτά είναι μόνο το ελάχιστο από το περιεχόμενο αυτής της ταινίας. Δικαιωματικά κέρδισε βραβεία, ένα εξ αυτών στο Φεστιβάλ των Καννών παρ' όλο που η ιρανική κυβέρνηση διεμήνυσε στη Γαλλική πρεσβεία στην Τεχεράνη πως πρέπει να αποσυρθεί γιατί προσβάλλει τη χώρα τους.
Ευτυχώς που ακόμη -τουλάχιστον κάποιες φορές- η τέχνη κι η αλήθεια δεν φιμώνονται...
Αν δεν την έχετε δει, ήρθε η στιγμή να το κάνετε. Αυτή η ταινία δείχνει δύο κόσμους, τον δυτικό και τον ανατολικό, με έναν άνθρωπο που και στους δύο νιώθει ξένος, την κάνουν να νιώθει ξένη, παρείσακτη.
Σας θυμίζει κάτι αυτό τώρα τελευταία;
Μια ταινία για τον άνθρωπο που ξεπερνά στερεότυπα και προκαταλήψεις λαών κι είναι απλώς ένας άνθρωπος που ψάχνει εύφορο έδαφος ν΄απλώσει ρίζες και ν' ανθίσει...
"Persepolis" trailer
